İSTANBUL'UN SİMGESİ LALE

Önce mimozalar açıp sarı rengiyle baharın gelişini haber verdi, şimdi her yer rengarenk lalelerle donatılmış durumda. Erguvanların açmasınaysa çok az bir zaman kaldı. Baharın hepimizin içine bir tutam neşe serpiştirmesi  boşa değil. Koskoca karanlık, puslu, soğuk bir kışı yolculuyoruz. Hala Nisan yağmurlarına karşı siperlenmişsek de ardından açan güneşle yeniden keyfe geliyoruz.

Hazır Festival sebebiyle İstanbul’un dört bir yanı lalelerle çevrelenmişken ben de Emirgan Korusu’na gidip nasiplenmek istedim bu gökkuşağını andıran görüntüden.  

Geleneksel Lale Festivali

Lale Festivali 2005’ten beri İstanbul’un her semtinde Nisan itibariyle başlıyor, sonuna kadar devam ediyor. Bu yıl 7.si düzenlenen festival için en görülesi yer ise kanımca Emirgan Korusu..Büyük Çamlıca Korusu, Hıdiv Kasrı, Gülhane Parkı ve Sultanahmet Meydanı da rengarenk lale ile donatılmış.

Emirgan Korusu

Daha Koru’ya girerken karşılıyor laleler sizi. Rengarenk ve öbek öbek. Kimi dimdik duruyor, kimi yerini veya suyunu beğenmemiş küsmeye başlamış, kiminin de ömrü tükenmiş, son günlerini yaşıyor. Malum, belli bir ömürleri var.

Biraz ötede bir Alman televizyonunun belgesel çekimine takılıyor gözüm ve ister istemez hep tartışılagelen, laleyi ilk kim yetiştirdi, çeşitli ülkelere hangi topraklardan yayıldı, Hollanda neden lale konusunda bize göre çok çok ileride soruları gelip oturdu zihnime.

İstanbul'un simgesi lale

İstanbul’un simgesi lalenin anavatanının Orta Asya olduğu biliniyor. Lâlenin Türkistan’ın bozkırlarında yabani bir çiçek olarak uç verip, Bulgar Türkleriyle İdil boyuna, Timuroğulları ile Hint’e, Selçuklularla İran’a ve Anadolu’ya geldiğini savunan tarihçiler, yabani laleye de Akdeniz’in kuzey kıyıları ve Japonya’da da rastlandığını söylüyor.

 İlber Ortaylı’nın anlattığına göre kökeni Altaylardan gelen bu mistik çiçek, Türklerin bahçelerinde yetiştirdiği, Türkler tarafından Avrupa’ya tanıtılan, Kanuni döneminde Alman imparatorunun sefirinin birkaç lale soğanını Avrupa’ya götürmesiyle dünyaya yayılan zarif bir cins.

Dünyanın en büyük çiçek borsası Flora Holland

Avrupa’da laleye  ‘Tulipa’ deniyor. Laleyi o kadar benimsiyorlar ki özellikle Hollanda bu sevgiyi abartarak onlarca çeşit üzerinde çalışıyor, üretimi arttırıyor ve bu emek karşılığında 17. Yüzyılda ‘Altın Çağı’nı yaşıyor.

Tarım sistemlerini laleye göre sil baştan ele alıp ‘polder’ denen sistemle toprakların neredeyse yarısını denizi doldurarak kazanıp lale soğanı ekiyorlar. Hatta yeldeğirmenleriyle ünlü ülkedeki değirmenler toprakların içinde kalan deniz sunu dışarı atmak için inşa ediliyor. Çiçekler serada, soğanlar tarlada yetiştiriliyor.

Şimdiyse laleye verdikleri değerin meyvelerini topluyorlar. 1887’de kurulmuş dünyanın en büyük çiçek borsası ‘Flora Holland’ta  yılda 12 milyar kesme çiçek ve süs bitkisi işlem görüyor. Dünya çiçekçiliğini Hollanda yönlendiriyor.

Geçmişte de şimdi de hep mistik bir çiçek

Lale geçmişte de şimdi de hep mistik bir çiçek olarak anılmış. Lalenin Arap harfleriyle yazılışında Allah’ın adına benzer bir taraf olduğu bilindiğinden hattatların ve nakkaşların eserlerinde ve çini eserlerde lale motifi sıklıkla kullanılmış.

Anadolu'da laleyi şiirlerinde kullanan ilk kişinin ünlü düşünürün Mevlana Celaleddin-i Rumi (1207-1273) olduğu, rubailerinde lale ile ilgili pek çok mısra bulunduğu söylenir. Mevlana 'Hüznünü içine saklayan bir tebessümdür.' der lale için. 

Osmanlı’nın Rönesansı Lale Devri

Laleden bahsedip de Lale Devri’ni atlamak olmaz. Bize yıllarca tarih kitaplarında Osmanlı’nın sefahat ve şatafat dönemi olarak anlatılan Lale Devri’ne bu ismi 20. Yüzyıl başı tarihçilerinden Refik Ahmet Altınay vermiş.

1718’de Avusturya ile imzalanan Pasarofça Anlaşması ile başlayıp 1730’daki Patrona Halil İsyanı ile sonlanan dönem, yazar Selim İleri’ye göre tarihimizin hiç de yabana atılamayacak bir yüksek sanat çağı olmuş. Osmanlı’nın yüzünü batıya ilk defa döndüğü bu dönemde, Avrupa’da çoktandır kullanılan ve ülkelerin gelişmesinde ve büyümesinde en önemli adım olan matbaanın Osmanlı’da  ilk defa bu dönemde (geç de olsa) ortaya çıktığını görüyoruz.

Ciddi bir kültürel yükseliş dönemi. Diplomasi değişiyor. Viyana ve Paris’te yüzyılın sonunda daimi elçilikler açılınca dünyaya entegre olmaya çalışılıyor. Mimari, edebiyat, musiki ve bahçe kültürü açısından önemli yenilikler yapılıyor. Ordu içinde mühendislik, tıp, veterinerlik gibi dallar ortaya çıkmaya başlıyor. Askeri düzen değişiyor. Resim sanatında bir canlılık başlıyor. Kıvrak, çiçeğe, tabiata yakın bir görünüm var. Edebiyat tarihinde ve tarihte büyük değişiklikler oluyor.

Şehrin her tarafında incelik

Fransız Versay lüksünde bahçeler, parklar, ejderhalı fıskiyeler, şaşalı meydanlarla yeni bir İstanbul yaratılmış o dönem. Şehrin her tarafında incelik görünüyor. Beykoz’da cam fabrikası kurulup çok zarif ve değerli parçalar üretiliyor.

İstanbul’un çeşmeleri Lale Devri’nden

Şehrin her tarafında anıtsal çeşmeler yapılmış. Üsküdar meydanındaki Mihrimah Sultan Camii’nin önündeki çeşme, Topkapı Sarayı girişindeki III. Ahmet çeşmesi, Kabataş Eminağa çeşmesi, Tophane yakınlarındaki çeşme, Azapkapı’nın yanındaki çeşme 18. Asırdaki meydanları süsleyen, şimdilerde de aynı güzelliklerini koruyan en abidevi yapılar. 

Mimarideki güzellik Balkanlar'a ve Ortadoğu'ya da yayılmış

Lale devri Türk sivil mimarisinde, konak yaşamında, mahalle yaşamında yeni bir değişim ve gelişimin asrı. Batı’dan ve İran’dan özellikle İsfahan’dan esinlenilmiş. Dönemin padişahı III. Selim’in inşa ettirdiği Selimiye Kışlası bu dönem ortaya konan yapılar arasında barok sanatın en güzel örneklerinden. 

 Hiçbir asırda Lale devrindeki kadar güzel konaklar ve evler inşa edilmemiş. Balkanlar ve Ortadoğu’daki Türk toprakları da bundan nasibini almış. İşkodra, Yanya, Kavala, Saraybosna, Varna; Ortadoğu’da Halep, Şam, Trablus ve Musul gibi şehirlerde  yerel yönetimler çok güzel binalar ortaya çıkarmışlar.

Osmanlı'ya Rönesans yaşatan dönem isyanla sona eriyor

Hangi sınıf veya eğitimden olursa olsun İstanbul halkı lalenin etrafında toplanıp çiçek yetiştirmeye ve gelirini laleden sağlamaya başlamış. Derken öyle bir zaman geliyor ki halk arasında gelir uçurumu oluşuyor. Lüksü ve şaşayı israf olarak gören halk arasında dedikodu başlıyor. Ekmeğini kazanırken güçlük çeken insanlar lale düşmanı oluveriyor.

III. Ahmet’in padişah, Damat İbrahim Paşa’nın sadrazam olduğu dönemde sadrazamın yönetimini kabul etmeyen ve Damat İbrahim Paşa’nın siyasi karşıtları tarafından kışkırtılan Patrona Halil isimli bir denizci (levend) halka ve maaşı yatmayan yeniçerilere elebaşı oluyor. Bahçeleri ve 100’e yakın kasrı tahrip edip lalenin nadide türlerinin yok olmasına sebep olan isyan sebebiyle Osmanlı’ya Rönesans yaşatan bu dönem tamamen kapanıyor.

Laleye itibarını iade etmek

Tarih kitapları ne yazarsa yazsın dönemin pek çok açıdan ileri görüşlü, yenilikçi bir karakteri var. Lalenin İstanbul'u ve şehrin revizyonist karakterini simgeliyor olması sebebiyle tanıtıma ve doğru bilinmeye hakkı var.

Laleye itibarını iade etmek için Türkiye’nin pek çok şehrinde kutlanan Lale Festivali’ni ve laleyi dünya çapında tanıtmak ve lale ihracatı ile dünyada söz sahibi olabilmek için tarımsal anlamda ciddi bir revizyona gitmemiz ve pirinçten mısıra, pamuktan mercimeğe ithal ettiğimiz bir çok tarım ürününün yerine bir şey koymamız gerekiyor.

Yazı ve Fotoğraflar: Hülya Meral

https://twitter.com/hulyameral

BÜYÜKADA ve RENKLERİ

Bahar geldiğinde piknik sepetleriyle, yaz geldiğinde plaj çantalarıyla eteklerimiz zil çalar halde, Sezen Aksu’nun ‘ada vapuru yandan çarklı’ şarkısını söyleyerek Bostancı İskelesi'nden kalkan Ada vapuruna yetiştiğimiz 90'lı yıllar..

Bostancı, balıkçılar, martılar, vapurun kalkmasını bekleyen, haftaiçi şehirde haftasonu Ada’da konaklayan Adalılar, Ada’ya ilk kez ayak basacaklar, bazıları da bizim gibi her daim  ada müdavimi insan kalabalığı.. Herkeste bir telaş, hızlıca vapura binilir, binmeden önce simit ya da gazoz alınır ve nihayet aşina olduğumuz o ses, vapurun düdüğü duyulur ve yavaş yavaş açılan vapur Adalar'a doğru süzülür.

Bostancı’dan kalkıp Kınalıada, Burgazada ve Heybeliada’ya uğradıktan sonra Büyükada yolcusunu indiren vapurla 40 dakika süren yolculuk bittiğinde  güzergah bellidir..Piknik yapılacaksa Dil Burnu’na, denize girilecekse Yörük Ali Plajı’na doğru ilerler, çevre okullardan biraraya gelip Ada’ya akın etmiş akranlarımızla şarkılar söyleyerek gideceğimiz yere ulaşırdık. Yürümek istemeyenlerimizse bisiklet kiralar, kimi topunu, kimi ipini alır büyük heyecanla sezonu açmaya koşardık.

 

Yıllar geçse de gelenek hiç değişmeden devam ediyor. Mimozalar açar açmaz soluğu Büyükada’da alıyoruz. Bisiklete binmeden, beyaza boyalı, bahçelerinden begonviller sarkmış evleri seyretmeden, çam kokusunun  at kokusuna karıştığı Ada havasında yürüyüşe çıkmadan, faytonla Aya Yorgi Kilisesi’nin yokuşlu yoluna tırmanmadan,  Seyir Terası’nda doyumsuz manzaranın keyfini çıkarmadan baharı ve yazı karşılayamıyoruz.

Prens Adaları’nın en büyüğü Büyükada

 

Büyükada, Prens Adaları denilen İstanbul Adaları içinde en büyük ve yerleşimi en kalabalık olanı. İstanbul’un fethinden 1 ay önce Osmanlı toprağı olan Adalar’ın, özellikle Bizans döneminde saray mensuplarının sürgün yerleri olduğu için ‘Prens Adaları’ diye adlandırıldığı söylenir. Adada tarihte yaşanan sürgünler sebebiyle manastır çok. Yakın tarihin sürgüne gönderilenlerinden biri de Sovyet Devrimi’nin ünlü ismi Troçki olmuş.

 

 

Adalar’a ilk vapur seferi

Büyükada’ya 1850’lerde Türkler yerleşmiş, ondan önce daha çok gayrimüslimlerin yerleştiği veya yazlık olarak kullandığı bir bölge. İlk vapur seferi 1850’lerde küçük vapurlarla başlamış. Düzenli vapur seferleriyle nüfus gitgide artmış. 

 

Menderes’in misafirleri Callas, Onassis, Churchill

Doğduğundan beri Ada’da yaşayan ve bu yıl Ada'daki 82. yazı geçirmeyi bekleyen İstanbul doğumlu Viktor Albukrek’in Büyükada ile ilgili sayısız anısı içinden bir tanesi var ki zihninde hala güzel bir ahenkle hatırlıyor.

‘Adamız'da yaşanan önemli bir olay, 5 Ağustos 1959'da dünya çapında meşhur dört şahsın Spendit Oteli önündeki sahili ziyaret etmeleriydi. Bu vesileyle biz Adalılar, Anadolu Kulübü ile Ada İskelesi arasındaki su şeridini bir deniz panayırına çevirmiştik.

 

İrili ufaklı çeşitli teknelerle, orada gelmiş olan ve tepesinde bir de uçağı bulunan lüks Christina adlı yatın yakınına yaklaşıp meşhurları görebilmek için yarışıyorduk.

Bu dört meşhur kişi, o günkü Sayın Başbakanımız Adnan Menderes, İngiltere eski Başbakanı Winston Churchill, dünya zengini armatör ve Olympic Hava Yolları kurucusu, sonradan Jacklyne Kennedy'le evlenecek olan Aristotle Onassis ve Onassis'in o günkü sevgilisi dünyaca meşhur Soprano Maria Callas idi.’ diyor. Albukrek şimdilerde Ada'nın geçmişiyle ilgili bir kitap hazırlığında, fotoğraf ve hatıra arşivini tarıyor.

Aşk-ı Memnu’dan Füreya’ya Büyükada

 

Türk edebiyatında da sık sık mekan olarak seçilen bir bölge Büyükada. Halid Ziya’nın Aşk-ı Memnu kitabının bazı sayfalarında Nihal ile Behlûl'ün birlikte gezindikleri mekanlar ve çamlık Büyükada’da.

Peyami Safa’nın Kiralık Konak kitabındaki kimi sayfalarda da Büyükada'dan bahsediliyor. Yirminci yüzyılın hemen başlangıcındaki Büyükada panoramasını yansıtan Kiralık Konak ile Aşk-ı Memnu’daki ortak nokta, her iki romanın da kozmopolit yaşam tarzına sahip İstanbul'un varlıklı seçkin tabakasını güzel yansıtmasıdır hatta.

Günümüz yazarlarından Ayşe Kulin’in Füreya isimli kitabında Büyükada’ya yer verilir. Buket Uzuner’in İstanbullular kitabında da Ada’ya ufak bir selam çakılır.

Haftasonu iğne atsanız yere düşmüyor

 

Bugün Kabataş, Kadıköy ve Bostancı'dan sürekli deniz yolu bağlantısı olan Büyükada, özellikle haftasonu iğne atsanız yere düşmeyecek kadar kalabalık oluyor. Fırsatınız varsa haftaiçi Ada gezintisi için en ideal zaman. Haftasonu nefes almak bile mümkün değil keza yerli dizilerin Arap ülkelerinde popülerleşmesinden beri Ada'ya ve İstanbul'a Arap turist akını söz konusu.  

 

Önerim, bisiklet kiralayıp kalabalıklara girmeden sağlı sollu faytonlar eşliğinde adayı 360 derece gezmenizi sağlayan rota. Böylelikle hem Ada’nın hiçbir yerini ıskalamamış hem de yaya olarak giremeyeceğiniz yerleri keşfetmiş olacaksınız.

 

Bir diğer seçenek de fayton. Büyük tur veya küçük tur olarak seçebileceğiniz fayton gezintisiyle yine Ada’nın pek çok yerini görmüş oluyorsunuz.

Twitter'daki check-inlere dayanamayıp sezonu açmak için geçtiğimiz hafta soluğu Büyükada'da alıyorum ben de.

 

Vapurdan inip Büyükiskele Caddesi’ni takip ederek waffle kokuları eşliğinde, dondurma satan dükkanları geçip Saat’in bulunduğu meydana geliyorum. Solumda At İstasyonu’nu ve faytonları, havanın güneşli olması sebebiyle de fayton sırasını görüyorum. 

Niyetim faytona binmek değil, bisiklet kiralayarak adayı tadını çıkara çıkara dolaşmak. Saat’in bulunduğu meydandan Çarşı'ya doğru ilerleyip sıra sıra dizilmiş dükkanlardan birine girip bir bisiklet seçiyorum.

Çarşı’ya doğru ilerleyerek esnafın denizden yeni çıkmış balıkları müdavimlerine tartıp paketlemesini, manavın sepet sepet hazırladığı sebze meyveyi elemanlarıyla evlere göndermek için yaptığı telaşlı hazırlığı, fırıncının küçük kamyonetine sıcacık ekmekleri kasa kasa yerleştirişine denk geliyorum.

Ada esnafının bu enerjisinden nasiplenmek istiyorum ve hemen köşedeki Sarıyer Börekçi’sinde  börek yiyip çay içerek yola koyuluyorum. 

Reşat Nuri Güntekin Yolu

İzleyeceğim güzergaha ‘Reşat Nuri Güntekin Yolu’ da diyebiliriz. Çınar meydanı’nı geçip İtfaiyeye doğru kıvrıldığımda yol beni kendiliğinden Büyükada Su Sporları Kulübü'ne, buradan sağa döndüğümde de faytonların Küçük Tur yolu olan Yılmaz Türk Caddesi'ne yönlendiriyor.

İki yanımda beyaza boyalı evlerin bahçelerinden en cömert halleriyle sarkmış zambak ve begonvilleri seyrederek, evlerin mimarisine hayran kalarak ilerlediğimde Naki Bey Plajı'nın önünden geçiyorum.

 

Hemen ilerisinde pastel pembe dış cephesi, beyaza boyalı balkon ve panjurlarıyla Reşat Nuri’nin evini görüp pedal çevirmeye devam ediyorum.

Gerçekçi akımın temsilcilerinden hikayeci, romancı, çevirmen ve eleştirmen Reşat Nuri aslen Üsküdarlı. İstanbul’da ve Anadolu’daki öğrenim hayatından sonra bir süre öğretmenlik yapıyor ancak sonraları adaya yerleşiyor. Adada gönüllü sürgün hayatı yaşadığı evin arka cephesi Sedef Adası’na bakıyor ve sadece dışarıdan görülebiliyor.

 

Evin hemen ilerisinde Aya Nikola Kilisesi’ni ve ismini kiliseden alan Aya Nikola Otel’i görüyorum. Arka Sokaklar dizisinin ünlü oyuncuları Gamze Özçelik ve eşi Uğur Pektaş bu otelde evlenmişlerdi.

 

Atların ve eşeklerin dinlendiği Birlik Meydanı

 

Otel’in arka tarafı Rum Ortodoks kabristanına bakıyor. Kabristan’dan sağa doğru kıvrılıp faytonların Küçük Tur yoluna girip kabristanı soluma denizi sağıma alarak Birlik Meydanı’na doğru ilerliyorum. Birlik Meydanı'nda Ada’nın ünlü eşeklerini görmeden gitmek olmaz. Burası ayrıca faytonların yolcularını indirip atlarını dinlendirdikleri ikinci en hareketli meydan. 

 

 

Dileklerin gerçekleşmesi için ipi tepeye kadar koparmadan açmak gerekiyor

Bisikletleri park ederek meydanın solundan yukarıya doğru ilerleyip yarım saatlik hafif tempolu bir yürüyüşle tepeye tırmanıyorum.

İkonalarıyla meşhur, uzunluğu 200 metre olan Aya Yorgi Kilisesi ve Manastırı’na varıyorum.

 

 

Kilise 23 Nisan ve 24 Eylül’de kutlanan yortuda en kalabalık günlerini yaşıyor çünkü bir makara alıp aşağıdan tepeye kadar çıplak ayakla elinizdeki makarayı koparmadan açarak varabilirseniz dileklerinizin gerçekleşeceğine inanılıyor. Hatta rivayete göre kol değnekleriyle tırmanmayı başarmış birinin bir sonraki yortuda ayakları iyileştiği için kiliseyi ziyarete geldiğine dair bir söylenti bile var. 

 

Bu kadar yorulmuşken Seyir Terası’ndan izlediğim manzarayla kendimi ödüllendiriyorum. Akşamüstü geldiyseniz güneşin batışını izlemeden ayrılmayın derim.

Tepenin diğer cephesine geçip alabildiğine güzel manzarada sağda Sedef Adası'nı, karşımda Pendik'ten Fenerbahçe'ye uzanan sahil şeridini ve denize açılmış onlarca tekneyi izliyorum. Buradaki lokantada soğuk bir şeyler içmeyi çoktan hak ettim bence :)

   

Faytondan veya bisikletten indikten sonra ne yazık ki bu arnavut kaldırımlı yolu yürümek zorundasınız keza fayton girmesi yasak, bizikletle çıkmaksa eziyet. Yorulduysanız meydandaki Lunapark Kır Gazinosu’nda da soluklanabilirsiniz.

 

 

Rum çocuklarının yetimhanesi

 

Kiliseden inip tekrar meydana geldikten sonra hemen yolun karşısındaki Yetimhane’yi görüyorum. Yetimhane Türk mimari tarzında mimar Alexandre Vallaury tarafından 1898’de otel olarak inşa edilmiş, hatta Prinkipo Palas olarak adı bile hazırmış ancak dönemin yöneticilerinden gerekli işletme izinleri alınamayınca uzun süre atıl kalmış.

Sonra Eleni Zarifi isminde hayırsever bir Rum binayı satın alarak Rum çocuklarının yetimhanesi haline dönüştürmüş. Aya Yorgi’den sonra ikinci en yüksek tepe olan ve İsa Tepesi de denen bu bina 1960’ta tamamen boşaltılarak şimdiki bakımsız haline terk edilmiş.

Faytonların bulunduğu meydandan sola doğru indiğimde Yörük Ali Plajı’nı ve piknik alanı olan Dil Burnu'nu görüyorum. Çamların arasından Nizam Caddesi’ni takip ederek Mesire Yeri’ni geçiyorum. Bundan sonrasında dümdüz Nizam Caddesi’nden devam edip yine begonvil sarkmış bahçeleri izleyerek sağlı sollu gelen faytonların nal sesleriyle iskeleye kadar iniyorum. 

 

Yorulduğumu güneş çekildiği sırada oturduğumda anlıyorum. Hemen bir balık restoran bulup siparişimi veriyorum. İskeleye inince fark ediyorum ki gündüz kalabalık olan ada, akşam şehirden evine dönen ada yerlileriyle daha da kalabalıklaşmış ve hareketlenmiş. Gelecek haftalarda yeniden buluşmak üzere son ada vapuruyla bir Bülent Ortaçgil şarkısını mırıldanarak ayrılıyorum..

Adalar...Artık dar gelir bana bu odalar

Adalar… Her şeyden uzak
Adalar…. İnsanlar gibi
Su altından tutuşmus elleri

Dümene yapışmışım sevgilim sanki
Dipsizliğin ortasında
Liman da yok artık rotamız da
Dökülmüş üstüme bir kova yakamoz
Yıldızlı hem yaldızlı...
Ayışıklı bir öykü ve başroldeyiz

 

 

 

YAPMADAN DÖNMEYİN

 

- Adalar Müzesi’ni ziyaret edin.

 

- Yörük Ali Plajı, Naki Bey Plajı, Prenses Plajı, Eskibağ Plajı denize girebileceğiniz tesislere sahip.

- Ada mimarisi hakkında gitmeden bir şeyler okuyun.

- Haftasonu pansiyon ve motellerde kahvaltı edin.

- Vapur beklerken İskele’nin üstündeki cafede günbatımına karşı çay için.

 

-Tarihi Prinkipo Dondurmacısı’nda dondurma yiyin.

- Çınar Meydanı’ndaki otellerden birinde konaklayın.

- Sarıyer Börekçisi’nde börek yiyip ada halkının günlük hayatını izleyin.

 

- Ada’nın tarihini merak ediyorsanız Alman asıllı İngiliz filoloğu ve oryantalist Max Müller ve eşi Georgina Adelaide Müller’in mektuplar halinde kaleme aldığı ‘On Dokuzuncu Asır Biterken İstanbul'un Saltanatlı Günleri’ni okuyun.

- Çam ağacından, meşeye, yılbaşı bitkisi herdemtazeden, yasemin ve mimozaya kadar yüzlerce çeşit bitki yetişen adadan ayrılırken bir saksı çiçek alın.

- Begonvilleri dalından koparıp evde saksıya dikersem tutar diye düşünmeyin. Toprağı ve saksısıyla birlikte adadaki çiçekçiden satın alabilirsiniz. Şehirdeki havayı, güneşi ve iklimi beğenir mi bir bilene sormak gerek. 

 

- Yazın ve kışın iki ayrı tarife olduğu için yaz tarifesine geçilip geçilmediğini teyit edin. Adaya vardığınızda dönüş saatinizi tarifeye göre önceden planlayın.

 

Büyükada’ya Ulaşım

Adanın kara bağlantısı olmadığı için ulaşım sık sık kalkan vapur, motor ve deniz otobüsleriyle sağlanıyor. Şehir Hatları, İstanbul Deniz Otobüsleri ve Mavi Marmara firmaları, Bostancı ve Kabataş'tan; Dentur Kabataş'tan, Turyol Eminönü ve Karaköy'den, Prens Tur Kartal'dan adalara karşılıklı seferler düzenliyor. En yakın noktaya ulaşım 25 dakika, en uzak noktadan ulaşım yaklaşık 1,5 saat sürüyor.

- Çarşı içindeki küçük ve şirin Büyükada Sanatçılar Sokağı’nı görün.

- Bisiklet kiralayın ve girilmedik sokak bırakmayın.

 

 

Yazı ve Fotoğraflar: Hülya Meral

https://twitter.com/hulyameral

 

 

İSTANBUL'UN ÜÇ DEV HAZİNESİ

Topkapı Sarayı, Arkeoloji Müzesi, Ayasofya

Ne zaman İstanbul’da gözüm yıkık surlara, yüksek korunmalı saray duvarlarına, yalılara, çeşmelere, kiliselere veya camilere takılsa aklıma 600 yıllık Osmanlı tarihi gelir.

Olaylar, savaşlar, sultanlar bir bir film şeridi gibi geçer zihnimden. Tam da tarihin tozlu sayfaları arasında gezerken dört asır önce Fatih Sultan Mehmet zamanında inşa edilmiş Topkapı Sarayı’na, Bizans imparatoru Justinyen tarafından inşasına başlanmış, yıllar içinde cami ve kilise olarak kullanılmış Ayasofya Müzesi’ne ve içinde yüzlerce önemli tarihi eseri barındıran İstanbul Arkeoloji Müzesi’ne düştü yolum bu sefer.

 

Sarayburnu’ndan Gülhane Parkı’na doğru ilerleyip sağa yukarıya kıvrılarak ulaştığım İstanbul Arkeoloji Müzesi ilk durağım.

Kuruluşunda Kaplumbağa Terbiyecisi ve Çinili Köşk’teki Tavuslu Çeşme tablosuyla dünyaca üne sahip olan ressam, yazar, müzeci, arkeolog Osman Hamdi Bey’in büyük gayretleri olan müze, batılı bir anlayışla oluşturulmuş. Arkeoloji Müzesi, Çinili Köşk ve Eski Şark Eserleri Müzesi olmak üzere 3 binadan oluşan alanı gezmeye koyuluyorum.

ARKEOLOJİ MÜZESİ

Müzedeki eserler son derece kıymetli Helenistik, Roma, Bizans dönemlerine ait. Eserlerin bazıları şimdiki Lübnan’ın başkenti Beyrut’un güneyinde bulunan Sayda’daki kazılardan getirilmiş. Bu kazılarda bulunan ve müze binasının genel görüntüsünü yansıtan mimariye sahip lahitler, kendi türlerinde dünyanın en güzel eserlerinden. 


Ağlayan Kadınlar Lahdi

Osman Hamdi Bey 1887’de Lübnan’daki Sayda kentinde yaptığı kazılarda Ağlayan Kadınlar Lahdi, Sayda Kralı Tabnit’in Lahdi, İskender Lahdi gibi eserleri günışığına çıkarıyor. Bu eserlerin günümüze kadar ulaşması ve yurdumuzda kalabilmesi Osman Hamdi Bey’in kişiliği ve gayretleri sırasında olmuş.

Aynı dönemlerde Truva Hazineleri yurtdışına kaçırılmış, Bergama’daki ünlü Zeus Tapınağı parçalar halinde Almanya’ya taşınmış. Böyle bir ortamda eserlerin korunması için kanun çıkaran Osman Hamdi’nin, Sayda’da bulunan eserlerin İstanbul’a getirilişi sırasında eserler denize düşmesin ve iyi korunsun diye lahitlerin içinde oturması ve kendisini gemiye bağlatması eserlerin önemini daha iyi açıklar.
 

Hatta Alman imparatoruna hediye edilmek üzere İskender Lahdi’nin Almanya’ya taşınması istenince Osman Hamdi Bey müzede, İskender Lahdi’nin içinde yatıp kalkmaya başlamış ve eserlerin yurtdışına çıkmasını engellemeye çalışmış.



Kendisi ölmeden lahdin yurtdışına çıkarılmasına izin vermeyeceğini büyük bir medeni cesaretle söyleyen Osman Hamdi böylelikle gelip geçici dostluklar ya da doğulu cömertliği uğruna böyle bir eserin yurtdışına çıkışını önlemiş.

İskender Lahdi’ndeki insan ve hayvan anatomileri

Sayda lahitlerinin bulunduğu salonda Osman Hamdi Bey’in kazı çalışmalarıyla ortaya çıkan ve M.Ö. 300’lerde yapıldığı tahmin edilen dünyaca ünlü İskender Lahdi bulunuyor. İki heykeltıraşın elinden çıkmış bu olağanüstü eserin savaş ve barışı anlatan büyük yüzlerinden birinde Yunanlılar ile İranlıların (Persler) savaşı kabartmalarla anlatılıyor.

İskender Lahdi

Lahitin sol tarafında, başına Herakles sembolü olan bir aslan postu giymiş Büyük İskender bulunuyor. İskender’in bindiği atın göğsüne bir ok saplanmış ve at şaha kalkmış. Diğer uzun yüzde ise aslan ve geyik avı betimlenmiş.

Lahdin dar yüzlerinden birinde bir savaş ve alınlık bölümünde de yine çatışma sahnesi yer alıyor. Diğer dar yüzde ise pars avı kabartmalarla canlandırılmış. İnsan ve hayvanların anatomileri oldukça ilginç.  

Ağlayan Kadınlar Lahdi’nde ise üzerinde savaşa giden eşlerinin arkasından ağıt yakan kadınların kabartmaları bulunuyor. Bu lahitlerden başka Satrap Lahdi, Tabnit Lahdi, Likya Lahdi gibi eserleri de görebileceğiniz müzede Troya, Trakya, Kıbrıs, Gordion gibi yerlerden gelen eserler de sergileniyor.

 

ÇOCUK MÜZESİ

 

Çocukların yararlanması için oluşturulan Çocuk Müzesi’nde yazının icadı, çanak çömlek yapımı, paranın icadını anlatan bölümün yanı sıra ünlü Truva Atı’nın büyük bir maketi de yer alıyor. Son yıllarda çekilen Truva filmleri nedeniyle bu atın etrafında dolaşan çok sayıda çocuk görebiliyorsunuz.

 

ÇİNİLİ KÖŞK

 

Fatih Sultan Mehmet tarafından 1472’de yapılan köşkün eyvan halindeki kapısının önünde on dört mermer sütun yükseliyor. İki kanatlı kapının yarısından yukarısı bütün metal, kemer içleri ve yanları tamamen mozaik çinilerle kaplanmış.

Binanın iç ve dış çinileri çok güzel bu nedenle Sırça Köşk de deniyor. III. Murat köşkün ikinci katına su getirtmiş ve dolap gibi bir yere çeşme yaptırtmış. Tavuslu Çeşme denen çeşmenin karşısında Osman Hamdi Bey’in yaptığı Tavuslu Çeşme’yi gösteren tablo yer alıyor.

ESKİ ŞARK ESERLERİ MÜZESİ

Bu bina 1883’te Güzel Sanatlar Akademisi olarak açılmış. Osman Hamdi binayı İstanbul Erkek Lisesi’nin, Pera Palas’ın ve pek çok yalının da mimarı olarak da bildiğimiz sanatçı Alexandre Vallaury’ye yaptırmış.

Arabistan’dan, Mısır’dan, Mezopotamya’dan getirilen zengin ve değerli eserlerin bulunduğu müzede, Sümerlerin keşfi çiviyazısıyla yazılmış dünyanın en eski yazılı kanunu olan Hammurabi Yasası’ndan kutsal evlenme törenine, en eski aşk şiirinden mal satın almaya kadar pek çok tablet bulunuyor.

 

Yazılı belgeler arasında dünyanın en eski devletlerarası anlaşması olarak kabul edilen Kadeş Antlaşması’nı da görebiliyorsunuz.



Mumyalar



Mısır’dan getirilmiş mumyalar ve cenaze alayını tasvir eden papirus örnekleri ve diyorit heykelleri de yine görebileceğiniz eserler arasında.

Papirus

Müzede dünyanın en eski para koleksiyonlarından biri de bulunuyor. Dünyada parayı ilk bulan Lidyalılar’ın parasını, binlerce Bizans, Roma parası ile İslam devletlerine ait paraları, Selçuklu ve Osmanlı paralarını da görebiliyorsunuz. Dünyanın Yedi Harikası”ndan biri olarak bilinen ‘Babil’in Asma Bahçeleri’yle ilgili bölüm de ilginizi çekebilir.

TOPKAPI SARAYI

Topkapı Sarayı’na henüz gitmeyenleriniz varsa çok şey kaçırdığınızı belirtmeliyim. 400 yıllık tarihe tanıklık etmiş saray ve dolaşmakla bitmeyen bölümleri sizi tarihe yolculuğa çıkaracak, yüzyıllarca kullanılan paha biçilmez saray eşyaları, duvar ve tavan süslemeleri, çinili Harem duvarları arasında kendinize dönemin ruhunu tatma imkanı vereceksiniz.

Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethinden sonra 1460- 1478 yılları arasında yaptırdığı, ülkeye ilk defa organize olmuş devlet sisteminin gelmesini sağlayan saray, 19. yy’a kadar padişahların ve eşlerinin yaşadığı ve devletin yönetildiği yer.

Bu sebeple her padişah zamanında yeni bir köşk, havuz, çeşme, mutfak, kütüphane, bahçe ve iç avlu eklenerek büyüyen saray, gitgide karmaşık bir yapıya bürünüyor ve 700 bin m2’lik bir alanı kaplar hale geliyor.


Olağanüstü güzellikteki manzaraya sahip sarayın manzarasını anlatmak için, karşı kıyısındaki M.Ö. Kalkedon ismiyle bilinen Kadıköy bölgesine yerleşenlere ithafen ‘körler ülkesinin karşısına kurulmuş şehir’ denildiği söylenir.

 

Üç bölümden oluşan saraya Sultanahmet Meydanı’ndaki Babıhümayun (saltanat kapısı) Kapısı’ndan giriyorum. Güçlülük, ululuk, yücelik ve iyiliği ifade eden Babıhümayun’un sağ üst tarafına yazılmış ‘Zor duruma düşen her mazlum buraya sığınabilir’ cümlesi sarayın herkese açık olduğunun göstergesi. Kapının girişinde 18. yy yapımı bir anıt çeşme bulunuyor.

Babıhümayun ile Babüsselam denen yere ‘birinci yer’, diğer adıyla Birun deniyor. Yabancı elçilerin kabulü ve padişahın tahta çıkışı gibi önemli devlet törenlerinin yanı sıra yeniçerilerin görkemli ulufe dağıtım törenlerinin yapıldığı alan burası.

Meydandan ilerleyince Babüsselam’ın hemen önünde sol tarafta yaklaşık 50 cm yüksekliğindeki Binek Taşı’nı görüyorum. Saraya gelenler burada atlarından inip yaya olarak içeri girerlermiş. Padişah dışında kimse buradan at sırtında geçemezmiş. 
 

İki tarafında üzerleri külah gibi çatıyla örtülü iki gösterişli kule bulunan Babüsselam (selam kapısı) Kapısı’ndan geçip içiçe iki kapı olarak yapılan ve iki yanında II. Mustafa’nın tuğrası ve tuğraların altındaki kasidelerin bulunduğu ‘kapı arası’ndan geçiyorum. Babüsselam ile Babüssaade (Saadet kapısı) arasındaki ‘ikinci yer’e geliyorum.

180 metre uzunlukta 130 metre genişlikteki ikinci yerde bayram alayları merasimi yapıldığı için buraya Alay Meydanı da deniyor.

 

Babüsselam’dan içeri girildiğinde sağ tarafta namazgah ve saraya ait eşyaların sergilendiği Dolap Ocağı bulunuyor. Namazgahın ön tarafındaki revakların arasında Fatih Sultan Mehmet tarafından 4 adet yapılan sonra saraydaki görevlilerin sayısı artınca Kanuni Sultan Süleyman tarafından 6 kubbe daha eklenen toplam 10 mutfak bulunuyor. II. Selim zamanında yangın sebebiyle zarar gören mutfaklar Mimar Sinan tarafından onarılmış ve o dönem 20 konik baca eklenmiş.

Osmanlı’da mutfağa ayrı bir önem veriliyor. 1.100 kişiden fazla görevlinin çalıştığı mutfaklarda şerbetçisinden çorbacısına onlarca maharetli insan çalışmış. Sıradan günlerde güneş doğmadan çalışmaya başlayan sarayda yaklaşık beş bin kişi yemek yer, bayram veya zafer kutlanıyorsa bu sayı 15 bin kişiyi bulurmuş. Ramazan ayının 15. günü saray mutfağında baklava yapılır, baklava alayı düzenlenirmiş.

 

Mutfaklarda günümüzde Çin, Japon ve Avrupa porselenleri ile yerli ve yabancı gümüş işleri, Türk cam porselen işçiliğinin güzel ürünleri teşhir ediliyor. Hükümdara verilen yemeklerde zehir olup olmadığını belli eden tabaklardan, göze yakınlaştırıp ışığa tutulduğunda içinde bülbül gözü şeklinin görülebildiği cam eşya sanatı çeşmibülbüllere kadar pek çok eşya bulunuyor.

Cam sanatı 16. yy’da Venedik’te ortaya çıkmış. Bir Mevlevi şeyhi İtalya’da öğrenip bu cam sanatını ülkemize getirmiş. III. Selim zamanında Beykoz’da kurulan imalathanelerde çeşitli eserler üretilmeye başlanmış.

Padişahın Yemek Adabı

Padişahın mutfağı güneş doğmadan çalışmaya başlar. Çünkü padişah erkenden kalkar ve onun için herşey hazır olmalıdır. Padişah yemek istediği zaman kapıağasına söyler o da bir hadım göndererek aynı emri sofracıya iletir.


Sofracı da yiyecekleri hazırlar ve tabak tabak padişahın masasına getirir. Padişah Türk yöntemine göre oturur yani dizlerini kavuşturur, elbisesini korumak için önüne bir peşkir konur, bir ikinci peşkir sol koluna konulur ve bununla ağzını ve parmaklarını siler.

Sofra örtüsü yerine kullanılan bir Bulgar derisi üstünde birkaç tür ve çok güzel ve her zaman taze beyaz ekmek vardır. Padişah çatal ve bıçak kullanmaz.


Önüne her zaman iki tane tahta kaşık konulmuştur. Bunlardan bir tanesi çorba içmek için, diğeri ise susuzluğunu gidermek için çeşitli meyvelerin limonsuyu ve şekerleri karıştırılması suretiyle yapılan hoşafları içmek için kullanılır. Padişah yemek bitince bir leğen içinde değerli taşlarla süslü bir ibrik kullanılarak ellerini yıkar.

Meydanın hemen karşısından Enderun kapısı olan Babüssaade’ye, sol taraftan Kubbealtı denilen Divan-ı Hümayun’a gidiliyor.

Divan-ı Hümayun

Babüsselam’dan girildikten sonra sol tarafta Kubbealtı’na gidilen yolda üç tane selam taşı bulunuyor. Bu kapıdan giren herkes padişahın ve divanın bulunduğu yere geldiği için selam çavuşuna selam verip içeri girermiş. Selam taşlarının sonunda toplantıların yapıldığı Divan- ı Hümayun’a geliyorsunuz.

Kubbealtı’nın önünde tavanı süslü, uzun ve geniş bir saçaklık var. Etrafı çok güzel işlenmiş demir parmaklıklarla çevrili. Padişahlar önceden Divan toplantılarına katılırmış ancak bir gün Fatih Sultan Mehmet’in huzuruna çıkan biri toplantıda bulunanlar arasından padişahı seçemeyip ‘içinizde hanginiz padişah’ diye sorunca bu olay üzerine Sultan, divan toplantılarına katılmama kararı almış.
 

Sultan Mehmet ve sonra gelen padişahlar divan toplantılarını Adalet Kasrı denen demir parmaklıklı, siyah perdeli pencereden takip etmişler. Padişahın demir parmaklıklara vurması görüşmelerin hemen kesilmesi ve sadrazamın padişahın yanına hemen çağrılması anlamına gelirmiş.

Dil, din, milliyet ayırmaksızın herkes divana katılabilir, derdini anlatabilirmiş. Divan toplantıları yapıldığı zaman ulufe (maaş) almak için toplanan galebe divanına katılanlara çorba, pilav, zerde verilirmiş. 

Yeniçerilerin çorbayı içmemesi istekleri olduğunu gösterir, çorbayı içmeleri Yeniçeri Ocağı’nın devletin kurallarına, akidelerine bağlılığının alameti sayılır, yeniçerilere şeker dağıtılırmış. Akide şekeri ismini bu törende dağıtılan şekerden aldığı söylenir.

 

Divan-ı Hümayun’dan çıkıp Babüssaade (saadet kapısı) Kapısı’na yani Harem’e giden kapıya geliyorum. Birun ile Enderun bölümlerini ayıran Babüssaade’de Osmanlı’daki tek resmi bayram olan padişahın tahta çıkış gününde bayramlaşılır, tahta çıkma merasimi bu kapı önünde yapılırmış.


Sarayburnu’ndan, Yedikule’den, Kız Kulesi’nden ve Hisarlar’dan toplar atılarak yeni padişahın tahta çıkışı duyurulurmuş. Babüssaade önüne taht kurulur padişah tahta oturduktan sonra başına ‘yusufi’ denen sarık ve sorguç giydirilir, sırtına ‘kapaniçe’ adlı mücevher ve büyük yakalı kürk giydirilirmiş. Görevliler padişahın sağında ve solunda yerlerini aldıktan sonra şeyhülislam gelip padişaha biat eder ve dualar okurmuş.


Ayasofya, Şehzade, Süleymaniye, Sultanahmet Camilerinde sala verildikten sonra biat merasimi tamamlanır, ölen padişahın cenazesi Harem’den çıkarılarak mermer sütunlu revakların altında din görevlileri tarafından yıkanırmış. Yeni hükümdar Arz Odası kapısı önünde cenazeyi selamladıktan sonra cenaze devletin ileri gelenlerinin elleri üzerinde orta kapıya kadar götürülür. Babüsselam’dan sonra padişahın tabutu türbesine kadar taşınırmış.

Enderun

Babüssaade’den sonra girilen yer Enderun. Burası resmi sarayın dışında kalan özel bölümlerden oluşuyor. Acemi oğlanların zeki ve yakışıklı olanlarından yetenek sınavıyla seçilenler Enderun’da yetiştirilirmiş, bu sebeple buraya Enderun Mektebi denmiş.


Sarayda eğitim görmüş Harem’deki kadınlar Enderun’dan yetişenlerle evlendirilirmiş böylece uzak yerlerde üst düzeyde görev alanların herhangi bir yerde yerli halktan biriyle evlenerek orada kök salmasının ve yerleşmelerinin önüne geçilmiş.

Babüssaade’den sonraki bölüm olan ‘üçüncü yer’de Mukaddes Emanetler ve devlet hazinesinin sergilendiği Has Oda yer alıyor.

Girişteki Şadırvanlı Sofa’yı geçtikten sonra dünyaca ünlü 86 karatlık kaşıkçı elması, topaz ve zümrütle süslenmiş Topkapı hançeri, altından yapılma elmas ve yakutla kaplı şehzade beşikleri, haseki ve sultanların paha biçilmez takıları, Hırka-i Şerif, Hz. Musa’nın Kızıldeniz’i ikiye böldüğü asası gibi değerli eşyalar bulunuyor.

 

Burayı da gördükten sonra solumda kalan Mecidiye Köşkü’nü ve sağımdaki Boğaziçi Köprüsü’nün manzarasını izleyerek Has Bahçe’ye geliyorum.

Has Bahçe’yi geçtikten sonra Kösem Sultan’ın oğlu Sultan İbrahim’in öz evladı şehzade Mehmet’i bir sinir buhranında fırlatıp attığı mermer havuzun bulunduğu alanı izliyorum.

Duvarları çinilerle, dolapları özel sedef işçiliğiyle süslenmiş Bağdat ve Revan Köşkü’nü geziyorum. Padişahların dinlendiği Bağdat Köşkü’nün ortasında 1500 yıllık gümüş semaver bulunuyor. Yan binasındaki çinilerle süslü duvarlarıyla bölümlere ayrılmış Sünnet Odası’nı da gördükten sonra Harem’e doğru ilerliyorum.

Harem

 

Padişahın özel evi konumundaki Harem, Kubbealtı’nın arka tarafından başlıyor ve Has Oda tarafına kadar devam ediyor. 259 oda, 4 mutfak, 6 kiler dairesi bulunan Harem’de 12 sandık odası, 8 hamam, 1 hastane ve cariyelerin yüzdüğü geniş bir havuza da yer verilmiş.

Harem’in kapısından girdiğinizde Dolaplı Kubbe denen yere geliyorsunuz. Buradan Taşlık olarak anılan yere ve Revaklı Avlu’ya çıkılıyor. Karaağalar Koğuşu, Şehzadeler Mektebi ve Kızlarağası Dairesi’nden sonra Harem’in asıl giriş kapısına ulaşılıyor.

 

Validesultan Dairesi’nden geçilip her tarafı iç huzuru sağlamak için çinilerle süslenmiş duvarlarla kaplı Cariyeler Dairesi’ne doğru ilerliyorum. Validesultan dairesi çok dikkat çekici.

Tabanı tuğla döşemeli olan dairenin duvarları Kütahya çinileriyle ve sedef kakmalı gömme dolaplarla süslü. Validesultan dairesinde sedirler var, namaz kılmak ve dua etmek için bölümler yapılmış. Kapının sağında bir çeşme bulunuyor.

Hünkar Hamamı beyaz mermerlerden yapılmış. Birinci bölümü dinlenme, ikinci bölümü soyunma yeri. Hamamın yıkanma bölümünde padişahların yıkandığı demir şebekeli yer bulunuyor. Buradaki kurnalar, musluklar ve demir şebekeler son derece güzel yapılmış.

Tüm bu görkeme karşın padişah yıkanırken bu demir parmaklıkların kilidini yanında bulundururmuş ki başı sabunluyken kendini güvende hissetsin. Bu durum sarayda güvenliğin ne kadar önemli olduğunu göstermesi bakımından dikkat çekici.

 

Hamamdan sonra Hünkar Sofası denen yere geliniyor. Burası padişahın saraydaki kadınlarla bayramlaştıkları, eğlenceler yeri. Mavi renkli çinilerin süslediği mekanda padişahın tahtı, tahtın sağında ve solunda Çin Vazoları yer alıyor. Tahtın solunda sütunlarla desteklenmiş sedirlerin bulunduğu yer, eğlencelerde görev alan sazendelere ayrılmış. II. Murat’ın baştan başa çinilerle süslenmiş Mimar Sinan tarafından yapılmış odası Harem’in en güzel yerlerinden.

Harem’de Altıyol denen elli metre kadar uzunlukta, bir sokağı andıran kapalı bir yer var. Rivayete göre zemini taş döşeli olan bu alan dini bayramlarda ya da padişahların bir sefere giderken altın saçtığı yer. Başka bir rivayete göre sarayın doğum odası bu yol üzerinde olduğu için doğum olacağı zaman ‘altın beşik’ buradan geçirilirmiş bu yüzden buraya Altıyol denmiş.

Ayasofya Müzesi

Dünya mimarlık tarihinin günümüze kadar ayakta kalmış en önemli anıtları arasında yer alan Ayasofya, Sultanahmet Camii’nin önünden bakıldığında büyük kubbesi, minareleri ve türbeleriyle etkileyici görünümünü korumaya devam ediyor.

 

Yapımı binbir zahmetle gerçekleşen yapının hikayesi İstanbul şehrinin kurucusu Roma imparatoru Constantinus’un Hristiyanlığı daha fazla yayabilmek için Roma’dan ayrılmasıyla başlar. Constantinus 360 yılında Ayasofya’nın yaptırılmasına karar verir.

Bu kilise 404 yılında yıkılır ve ikinci defa 415 yılında II. Theodosius zamanında ibadete açılır. Bu kilise de 532 yılında Nika Ayaklanması sonucu yıkılır. Rivayete göre Nika Ayaklanması sonrasında imparator İustinianos rüyasında kilisenin planının İsa Peygamber tarafından kendisine verildiğini görür. Yapımında 10 bin işçinin çalıştığı Ayasofya, güçlü tonozlarla, çürümeyen ahşap kütükler kullanılarak ve temellerin hiçbir şekilde rutubet almamasını sağlayan bir su şebekesiyle her detayı en ince ayrıntısına kadar hesaplanarak 5 yıl 11 ay 10 günde bitirilir.

1453 yılına kadar kilise olarak kullanılan Ayasofya bu tarihten sonra cami olarak ibadete açılmış 1934’te müze haline getirilmiş. Bahçe kapısından girdiğinizde başlayan müzenin sağ tarafında I. Mahmut tarafından yaptırılan ünlü şadırvanın önünden geçiliyor.

 

Müzenin içinde Bizans sanatının ünlü mozaiklerinden örnekler görebiliyorsunuz. X. yy’dan kalma altın yaldızlı panoda süslü bir taht üzerinde oturan Hz. Meryem kucağında İsa Peygamberi tutuyor. Sağında İstanbul’u kuran Constantinus, solunda Ayasofya’yı son yaptıran Iustinianos yer alır. Ayaklarının altındaki döşemede gümüş mozaiklerin kullanılması bu kompozisyonun en ilginç örneklerinden.


Tavan da yine altın mozaiklerle süslenmiş. Tam ortada İmparator kapısı ile kapının sağında ve solunda patriklere ait kapılar bulunuyor. Hava alması için değil içeriye ışık girmesi için yapılan devasa pencereler içeride loş bir görüntü oluşmasını sağlıyor.

Osmanlılar zamanında Ayasofya’nın içi Kur’an ayetleriyle süslenmiş. Kubbenin tamamı üzerinde Nur suresi altın yaldızlarla yazılmış. Duvarlarında bulunan altın yaldızlı büyük levhalarda Allah ve Muhammed yazıları ile dört halifenin isimleri yer alıyor.

Yazı ve Fotoğraflar: Hülya Meral

https://twitter.com/hulyameral

Kaynaklar:

Reşat Ekrem Koçu- Kösem Sultan I.ve II. cilt

Rüknü Özkök- İstanbul

Gül İrepoğlu- Gölgemi Bıraktım Lale Bahçelerinde