Bahar geldiğinde piknik sepetleriyle, yaz geldiğinde plaj çantalarıyla eteklerimiz zil çalar halde, Sezen Aksu’nun ‘ada vapuru yandan çarklı’ şarkısını söyleyerek Bostancı İskelesi'nden kalkan Ada vapuruna yetiştiğimiz 90'lı yıllar..
Bostancı, balıkçılar, martılar, vapurun kalkmasını bekleyen, haftaiçi şehirde haftasonu Ada’da konaklayan Adalılar, Ada’ya ilk kez ayak basacaklar, bazıları da bizim gibi her daim ada müdavimi insan kalabalığı.. Herkeste bir telaş, hızlıca vapura binilir, binmeden önce simit ya da gazoz alınır ve nihayet aşina olduğumuz o ses, vapurun düdüğü duyulur ve yavaş yavaş açılan vapur Adalar'a doğru süzülür.
Bostancı’dan kalkıp Kınalıada, Burgazada ve Heybeliada’ya uğradıktan sonra Büyükada yolcusunu indiren vapurla 40 dakika süren yolculuk bittiğinde güzergah bellidir..Piknik yapılacaksa Dil Burnu’na, denize girilecekse Yörük Ali Plajı’na doğru ilerler, çevre okullardan biraraya gelip Ada’ya akın etmiş akranlarımızla şarkılar söyleyerek gideceğimiz yere ulaşırdık. Yürümek istemeyenlerimizse bisiklet kiralar, kimi topunu, kimi ipini alır büyük heyecanla sezonu açmaya koşardık.
Yıllar geçse de gelenek hiç değişmeden devam ediyor. Mimozalar açar açmaz soluğu Büyükada’da alıyoruz. Bisiklete binmeden, beyaza boyalı, bahçelerinden begonviller sarkmış evleri seyretmeden, çam kokusunun at kokusuna karıştığı Ada havasında yürüyüşe çıkmadan, faytonla Aya Yorgi Kilisesi’nin yokuşlu yoluna tırmanmadan, Seyir Terası’nda doyumsuz manzaranın keyfini çıkarmadan baharı ve yazı karşılayamıyoruz.
Prens Adaları’nın en büyüğü Büyükada
Büyükada, Prens Adaları denilen İstanbul Adaları içinde en büyük ve yerleşimi en kalabalık olanı. İstanbul’un fethinden 1 ay önce Osmanlı toprağı olan Adalar’ın, özellikle Bizans döneminde saray mensuplarının sürgün yerleri olduğu için ‘Prens Adaları’ diye adlandırıldığı söylenir. Adada tarihte yaşanan sürgünler sebebiyle manastır çok. Yakın tarihin sürgüne gönderilenlerinden biri de Sovyet Devrimi’nin ünlü ismi Troçki olmuş.
Adalar’a ilk vapur seferi
Büyükada’ya 1850’lerde Türkler yerleşmiş, ondan önce daha çok gayrimüslimlerin yerleştiği veya yazlık olarak kullandığı bir bölge. İlk vapur seferi 1850’lerde küçük vapurlarla başlamış. Düzenli vapur seferleriyle nüfus gitgide artmış.
Menderes’in misafirleri Callas, Onassis, Churchill
Doğduğundan beri Ada’da yaşayan ve bu yıl Ada'daki 82. yazı geçirmeyi bekleyen İstanbul doğumlu Viktor Albukrek’in Büyükada ile ilgili sayısız anısı içinden bir tanesi var ki zihninde hala güzel bir ahenkle hatırlıyor.
‘Adamız'da yaşanan önemli bir olay, 5 Ağustos 1959'da dünya çapında meşhur dört şahsın Spendit Oteli önündeki sahili ziyaret etmeleriydi. Bu vesileyle biz Adalılar, Anadolu Kulübü ile Ada İskelesi arasındaki su şeridini bir deniz panayırına çevirmiştik.
İrili ufaklı çeşitli teknelerle, orada gelmiş olan ve tepesinde bir de uçağı bulunan lüks Christina adlı yatın yakınına yaklaşıp meşhurları görebilmek için yarışıyorduk.
Bu dört meşhur kişi, o günkü Sayın Başbakanımız Adnan Menderes, İngiltere eski Başbakanı Winston Churchill, dünya zengini armatör ve Olympic Hava Yolları kurucusu, sonradan Jacklyne Kennedy'le evlenecek olan Aristotle Onassis ve Onassis'in o günkü sevgilisi dünyaca meşhur Soprano Maria Callas idi.’ diyor. Albukrek şimdilerde Ada'nın geçmişiyle ilgili bir kitap hazırlığında, fotoğraf ve hatıra arşivini tarıyor.
Aşk-ı Memnu’dan Füreya’ya Büyükada
Türk edebiyatında da sık sık mekan olarak seçilen bir bölge Büyükada. Halid Ziya’nın Aşk-ı Memnu kitabının bazı sayfalarında Nihal ile Behlûl'ün birlikte gezindikleri mekanlar ve çamlık Büyükada’da.
Peyami Safa’nın Kiralık Konak kitabındaki kimi sayfalarda da Büyükada'dan bahsediliyor. Yirminci yüzyılın hemen başlangıcındaki Büyükada panoramasını yansıtan Kiralık Konak ile Aşk-ı Memnu’daki ortak nokta, her iki romanın da kozmopolit yaşam tarzına sahip İstanbul'un varlıklı seçkin tabakasını güzel yansıtmasıdır hatta.
Günümüz yazarlarından Ayşe Kulin’in Füreya isimli kitabında Büyükada’ya yer verilir. Buket Uzuner’in İstanbullular kitabında da Ada’ya ufak bir selam çakılır.
Haftasonu iğne atsanız yere düşmüyor
Bugün Kabataş, Kadıköy ve Bostancı'dan sürekli deniz yolu bağlantısı olan Büyükada, özellikle haftasonu iğne atsanız yere düşmeyecek kadar kalabalık oluyor. Fırsatınız varsa haftaiçi Ada gezintisi için en ideal zaman. Haftasonu nefes almak bile mümkün değil keza yerli dizilerin Arap ülkelerinde popülerleşmesinden beri Ada'ya ve İstanbul'a Arap turist akını söz konusu.
Önerim, bisiklet kiralayıp kalabalıklara girmeden sağlı sollu faytonlar eşliğinde adayı 360 derece gezmenizi sağlayan rota. Böylelikle hem Ada’nın hiçbir yerini ıskalamamış hem de yaya olarak giremeyeceğiniz yerleri keşfetmiş olacaksınız.
Bir diğer seçenek de fayton. Büyük tur veya küçük tur olarak seçebileceğiniz fayton gezintisiyle yine Ada’nın pek çok yerini görmüş oluyorsunuz.
Twitter'daki check-inlere dayanamayıp sezonu açmak için geçtiğimiz hafta soluğu Büyükada'da alıyorum ben de.
Vapurdan inip Büyükiskele Caddesi’ni takip ederek waffle kokuları eşliğinde, dondurma satan dükkanları geçip Saat’in bulunduğu meydana geliyorum. Solumda At İstasyonu’nu ve faytonları, havanın güneşli olması sebebiyle de fayton sırasını görüyorum.
Niyetim faytona binmek değil, bisiklet kiralayarak adayı tadını çıkara çıkara dolaşmak. Saat’in bulunduğu meydandan Çarşı'ya doğru ilerleyip sıra sıra dizilmiş dükkanlardan birine girip bir bisiklet seçiyorum.
Çarşı’ya doğru ilerleyerek esnafın denizden yeni çıkmış balıkları müdavimlerine tartıp paketlemesini, manavın sepet sepet hazırladığı sebze meyveyi elemanlarıyla evlere göndermek için yaptığı telaşlı hazırlığı, fırıncının küçük kamyonetine sıcacık ekmekleri kasa kasa yerleştirişine denk geliyorum.
Ada esnafının bu enerjisinden nasiplenmek istiyorum ve hemen köşedeki Sarıyer Börekçi’sinde börek yiyip çay içerek yola koyuluyorum.
Reşat Nuri Güntekin Yolu
İzleyeceğim güzergaha ‘Reşat Nuri Güntekin Yolu’ da diyebiliriz. Çınar meydanı’nı geçip İtfaiyeye doğru kıvrıldığımda yol beni kendiliğinden Büyükada Su Sporları Kulübü'ne, buradan sağa döndüğümde de faytonların Küçük Tur yolu olan Yılmaz Türk Caddesi'ne yönlendiriyor.
İki yanımda beyaza boyalı evlerin bahçelerinden en cömert halleriyle sarkmış zambak ve begonvilleri seyrederek, evlerin mimarisine hayran kalarak ilerlediğimde Naki Bey Plajı'nın önünden geçiyorum.
Hemen ilerisinde pastel pembe dış cephesi, beyaza boyalı balkon ve panjurlarıyla Reşat Nuri’nin evini görüp pedal çevirmeye devam ediyorum.
Gerçekçi akımın temsilcilerinden hikayeci, romancı, çevirmen ve eleştirmen Reşat Nuri aslen Üsküdarlı. İstanbul’da ve Anadolu’daki öğrenim hayatından sonra bir süre öğretmenlik yapıyor ancak sonraları adaya yerleşiyor. Adada gönüllü sürgün hayatı yaşadığı evin arka cephesi Sedef Adası’na bakıyor ve sadece dışarıdan görülebiliyor.
Evin hemen ilerisinde Aya Nikola Kilisesi’ni ve ismini kiliseden alan Aya Nikola Otel’i görüyorum. Arka Sokaklar dizisinin ünlü oyuncuları Gamze Özçelik ve eşi Uğur Pektaş bu otelde evlenmişlerdi.
Atların ve eşeklerin dinlendiği Birlik Meydanı
Otel’in arka tarafı Rum Ortodoks kabristanına bakıyor. Kabristan’dan sağa doğru kıvrılıp faytonların Küçük Tur yoluna girip kabristanı soluma denizi sağıma alarak Birlik Meydanı’na doğru ilerliyorum. Birlik Meydanı'nda Ada’nın ünlü eşeklerini görmeden gitmek olmaz. Burası ayrıca faytonların yolcularını indirip atlarını dinlendirdikleri ikinci en hareketli meydan.
Dileklerin gerçekleşmesi için ipi tepeye kadar koparmadan açmak gerekiyor
Bisikletleri park ederek meydanın solundan yukarıya doğru ilerleyip yarım saatlik hafif tempolu bir yürüyüşle tepeye tırmanıyorum.
İkonalarıyla meşhur, uzunluğu 200 metre olan Aya Yorgi Kilisesi ve Manastırı’na varıyorum.
Kilise 23 Nisan ve 24 Eylül’de kutlanan yortuda en kalabalık günlerini yaşıyor çünkü bir makara alıp aşağıdan tepeye kadar çıplak ayakla elinizdeki makarayı koparmadan açarak varabilirseniz dileklerinizin gerçekleşeceğine inanılıyor. Hatta rivayete göre kol değnekleriyle tırmanmayı başarmış birinin bir sonraki yortuda ayakları iyileştiği için kiliseyi ziyarete geldiğine dair bir söylenti bile var.
Bu kadar yorulmuşken Seyir Terası’ndan izlediğim manzarayla kendimi ödüllendiriyorum. Akşamüstü geldiyseniz güneşin batışını izlemeden ayrılmayın derim.
Tepenin diğer cephesine geçip alabildiğine güzel manzarada sağda Sedef Adası'nı, karşımda Pendik'ten Fenerbahçe'ye uzanan sahil şeridini ve denize açılmış onlarca tekneyi izliyorum. Buradaki lokantada soğuk bir şeyler içmeyi çoktan hak ettim bence :)
Faytondan veya bisikletten indikten sonra ne yazık ki bu arnavut kaldırımlı yolu yürümek zorundasınız keza fayton girmesi yasak, bizikletle çıkmaksa eziyet. Yorulduysanız meydandaki Lunapark Kır Gazinosu’nda da soluklanabilirsiniz.
Rum çocuklarının yetimhanesi
Kiliseden inip tekrar meydana geldikten sonra hemen yolun karşısındaki Yetimhane’yi görüyorum. Yetimhane Türk mimari tarzında mimar Alexandre Vallaury tarafından 1898’de otel olarak inşa edilmiş, hatta Prinkipo Palas olarak adı bile hazırmış ancak dönemin yöneticilerinden gerekli işletme izinleri alınamayınca uzun süre atıl kalmış.
Sonra Eleni Zarifi isminde hayırsever bir Rum binayı satın alarak Rum çocuklarının yetimhanesi haline dönüştürmüş. Aya Yorgi’den sonra ikinci en yüksek tepe olan ve İsa Tepesi de denen bu bina 1960’ta tamamen boşaltılarak şimdiki bakımsız haline terk edilmiş.
Faytonların bulunduğu meydandan sola doğru indiğimde Yörük Ali Plajı’nı ve piknik alanı olan Dil Burnu'nu görüyorum. Çamların arasından Nizam Caddesi’ni takip ederek Mesire Yeri’ni geçiyorum. Bundan sonrasında dümdüz Nizam Caddesi’nden devam edip yine begonvil sarkmış bahçeleri izleyerek sağlı sollu gelen faytonların nal sesleriyle iskeleye kadar iniyorum.
Yorulduğumu güneş çekildiği sırada oturduğumda anlıyorum. Hemen bir balık restoran bulup siparişimi veriyorum. İskeleye inince fark ediyorum ki gündüz kalabalık olan ada, akşam şehirden evine dönen ada yerlileriyle daha da kalabalıklaşmış ve hareketlenmiş. Gelecek haftalarda yeniden buluşmak üzere son ada vapuruyla bir Bülent Ortaçgil şarkısını mırıldanarak ayrılıyorum..
Adalar...Artık dar gelir bana bu odalar
Adalar… Her şeyden uzak
Adalar…. İnsanlar gibi
Su altından tutuşmus elleri
Dümene yapışmışım sevgilim sanki
Dipsizliğin ortasında
Liman da yok artık rotamız da
Dökülmüş üstüme bir kova yakamoz
Yıldızlı hem yaldızlı...
Ayışıklı bir öykü ve başroldeyiz
YAPMADAN DÖNMEYİN
- Adalar Müzesi’ni ziyaret edin.
- Yörük Ali Plajı, Naki Bey Plajı, Prenses Plajı, Eskibağ Plajı denize girebileceğiniz tesislere sahip.
- Ada mimarisi hakkında gitmeden bir şeyler okuyun.
- Haftasonu pansiyon ve motellerde kahvaltı edin.
- Vapur beklerken İskele’nin üstündeki cafede günbatımına karşı çay için.
-Tarihi Prinkipo Dondurmacısı’nda dondurma yiyin.
- Çınar Meydanı’ndaki otellerden birinde konaklayın.
- Sarıyer Börekçisi’nde börek yiyip ada halkının günlük hayatını izleyin.
- Ada’nın tarihini merak ediyorsanız Alman asıllı İngiliz filoloğu ve oryantalist Max Müller ve eşi Georgina Adelaide Müller’in mektuplar halinde kaleme aldığı ‘On Dokuzuncu Asır Biterken İstanbul'un Saltanatlı Günleri’ni okuyun.
- Çam ağacından, meşeye, yılbaşı bitkisi herdemtazeden, yasemin ve mimozaya kadar yüzlerce çeşit bitki yetişen adadan ayrılırken bir saksı çiçek alın.
- Begonvilleri dalından koparıp evde saksıya dikersem tutar diye düşünmeyin. Toprağı ve saksısıyla birlikte adadaki çiçekçiden satın alabilirsiniz. Şehirdeki havayı, güneşi ve iklimi beğenir mi bir bilene sormak gerek.
- Yazın ve kışın iki ayrı tarife olduğu için yaz tarifesine geçilip geçilmediğini teyit edin. Adaya vardığınızda dönüş saatinizi tarifeye göre önceden planlayın.
Büyükada’ya Ulaşım
Adanın kara bağlantısı olmadığı için ulaşım sık sık kalkan vapur, motor ve deniz otobüsleriyle sağlanıyor. Şehir Hatları, İstanbul Deniz Otobüsleri ve Mavi Marmara firmaları, Bostancı ve Kabataş'tan; Dentur Kabataş'tan, Turyol Eminönü ve Karaköy'den, Prens Tur Kartal'dan adalara karşılıklı seferler düzenliyor. En yakın noktaya ulaşım 25 dakika, en uzak noktadan ulaşım yaklaşık 1,5 saat sürüyor.
- Çarşı içindeki küçük ve şirin Büyükada Sanatçılar Sokağı’nı görün.
- Bisiklet kiralayın ve girilmedik sokak bırakmayın.
Yazı ve Fotoğraflar: Hülya Meral
